بهبود فروشگاه

آیا برای محصولات حرفه حسابرسی در بازار اطلاعات نیز عرضه و تقاضا وجود دارد؟

                                                                                                           جبرائیل بهاری

مقدمه:

در جهان پیشرفته امروز مدیران و سرمایه­گذاران بخشهای مختلف اقتصادی به درک ضرورتها و نیازهای اطلاعاتی جهت هر نوع تصمیم­گیری در آینده به نحوی که منافع و مصالح آنها را در پیشبرد اهداف موردنظر تأمین کند آگاه شده­اند. از طرفی حسابداران حرفه­ای نیز به ضرورت و اهمیت تأمین اطلاعات مرتبط و مناسب در فرایند تصمیم­گیری پی برده­اند. بطوریکه تأمین اطلاعات مفید از طریق حسابداران حرفه­ای، مورد نیاز مدیران و سرمایه­گذاران می­باشد. فراهم آوردن این اطلاعات جهت رفع نیازهای اطلاعاتی استفاده کنندگان موجب صرف مخارج تأمین شامل هزینه­های حقوق و مزایای مدیران و سایر کارکنان، هزینه ابزارهای مورد استفاده و هزینه زمان صرف شده جهت مطالعه، بررسی و بکارگیری اطلاعات توسط استفاده کنندگان می­باشد. بطوریکه میتوان اذعان کرد که تهیه و ارائه  اطلاعات از یک سوی مستلزم صرف هزینه و مخارج تأمین و از سوی دیگر موجب سودمندی و مزیت استفاده جهت تصمیمات اقتصادی
می­باشد. نظر به اینکه هر کالای اقتصادی که در بازار عرضه می­شود مسلماً دارای بهای تمام شده می­باشد. اطلاعات نیز مانند کالا از این ویژگی برخوردار می­باشد. در این مقاله سعی شده است توضیحاتی در خصوص ویژگیهای این کالا، انواع آن، مخارج تأمین و عرضه و تقاضای لازم برای این اطلاعات و همچنین نقطة تعادل بین عرضه و تقاضا ارائه نمائیم:

سرمایة فکری⁽¹⁾ چیست؟

در زمانهای قدیم فقط کالا ارزش داشتند در صورتیکه در مفهوم جدید افکار و نادیدنیها نیز ارزشمند می­باشند امروزه سرمایه فکری بعنوان یک دارائی نامشهود از اهمیت بسزایی برخوردار می­باشد.

لیسترتارو⁽²⁾ (1996) در کتاب آیندة سرمایه­داری می­نویسد: عصر قدرت فکری موجب تغییر بنیادی در سرمایه­داری کلاسیک می­شود.

وال من⁽³⁾ (1996) سرمایه فکری را بعنوان دارائی تعریف می­کند که در زمان حال در ترازنامه با ارزش صفر ریال ارائه می­شود.

توماس استوارت⁽⁴⁾(1997) سرمایه فکری را بسته­ای از اطلاعات میداند و می­گوید: سرمایه فکری شامل مواد، دانش، اطلاعات، اموال و تجربة فکری است که می­تواند برای ایجاد ثروت مورد استفاده قرار گیرد.

آنی بروکینگ⁽⁵⁾(1997) سرمایه فکری را ترکیبی از دارائیهای نامشهود می­داند که بنگاه اقتصادی را در ایفای مسئولیت فردی یاری می­رساند.

میتوان گفت که در حال حاضر سرمایه فکری بیشتر مورد توجه سرمایه­گذاران می­باشد و در مقایسه با سرمایه­ مادی از ارزش و اعتبار بیشتری برخوردار می­باشد. سرمایه فکری دانش تغییر یافته­ای است که فایده اقتصادی بالایی برای بنگاههای اقتصادی فراهم می­کند این دانش از مصرف هدفمند اطلاعات⁽⁶⁾ بدست می­آید و اطلاعات نیز داده­های⁽⁷⁾ طبقه­بندی شده و ساختار یافته هستند.

اطلاعات  مالی چیست و  چگونه ایجاد می­شود؟

 اطلاعات نیز همچون اتومبیل و تلویزیون یک نوع کالا محسوب می­شود که میتوان آن را تولید نمود و مصرف کرد. اطلاعات می­تواند دارای کیفیت بالا یا پائین باشد می­تواند بموقع و یا دیر در دسترس قرار گیرد. می­تواند برای استفاده کننده مناسب و مربوط و یا نامناسب و نامربوط باشد. اطلاعات فراهم شده توسط حسابداران حرفه­ای نیز از این قاعده مستثنی نیستند و حتی مثل بیشتر کالاها از تاریخ مصرف کوتاه مدتی برخوردار می­باشند. فرایند تولید و ساخت اطلاعات در شکل (1) نمایش داده شده است.

اطلاعات خام و نامنظم پس از ورد به فرایند تولید و صرف یک سری هزینه­های تبدیل پردازش شده سپس به صورت اطلاعات طبقه­بندی شده از فرایند پردازش خارج می­شود. این محصول از درجه اعتبار بالائی نسبت به اطلاعات خام و نامنظم برخوردار می­باشد که برای استفاده کنندگان دارای فایدة اقتصادی می­باشد که در برنامه­ریزی، کنترل و هدایت عملیات بنگاه اقتصادی از این محصول استفاده می­گردد. میتوان بیان نمود که خود اطلاعات به تنهایی دارای ارزش نیستند بلکه مصرف آن در تصمیمات اقتصادی ایجاد ارزش می­نماید. استفاده­کنندگان این محصول عمدتاً درون سازمانی می­باشند و ارزش اقتصادی آن برای استفادة برون سازمانی به اندازة استفاده­کنندگان درون سازمانی نمی­باشد. در هر حال استفاده کنندگان بایستی جهت دستیابی به این محصول بهای تحصیل آن را پرداخت نمایند. اگر این محصول در داخل بنگاه اقتصادی تولید شود بهای تمام شدة آن می­تواند کمتر و یا بیشتر از فایدة اقتصادی آن باشد. بطوریکه در حال حاضر در برخی از بنگاه­های اقتصادی بدلیل ناهمگن بودن فرایند تولید، محصولات با کیفیت پائین، ضایعات بیشتر و با هزینه­های فرصتی بالای تولید گردد که امکان تأمین کلیه نیازهای استفاده کنندگان را فراهم نسازد.

محصول نهائی بدست آمده از فرایند حسابداری بنام صورتهای مالی تحت عنوان هزینه­های انتقالی از مرحلة قبل وارد مرحلة بعدی بنام فرایند اعتباردهی (پروسة حسابرسی) می­گردد و پس از صرف هزینه­های اعتبار بخشی بصورت محصول قابل اعتماد خارج می­شود. فرایند ساخت و تولید اطلاعات قابل اعتماد و اتکاء در شکل (2) نمایش داده شده است.

صورتهای مالی حسابرسی شده محصول نهایی فرایند حسابرسی می­باشد که این محصول از ویژگی کیفی بالا (قابلیت تأئید، معتبر و بی­طرفانه) برای استفاده کنندگان برون سازمانی می­باشد و می­تواند در تصمیم­گیریهای اقتصادی مورد استفاده قرارگیرد. بطوریکه از این محصول در تصمیمات اقتصادی از جمله ورود به بازار سرمایه، اعطای تسهیلات، اخذ تعهدات قانونی و ... استفاده می­شود.

بهای تمام شدة محصول در این پروسه شامل مخارج تأمین شواهد⁽⁸⁾ توسط حسابرس و کارکنان حسابرسی، ابزارهای استفاده شده و زمان صرف شده برای مطالعه و بررسی استفاده کنندگان از این اطلاعات است.

مخارج تأمین شواهد

هزینه تأمین شواهد جهت اعتباربخشی همیشه نکتة قابل توجهی به شمار میرود. عامل هزینه ممکن است مانع از جمع­آوری انواع شواهد مطلوب گردد و به جای آن شواهد دیگری با کیفیت پائین­تر ولی باز هم مطلوب گردآوری شود.

نکتة اساسی این است که حسابرسان همیشه در کسب قویترین شواهد ممکن اصرار نمی­ورزند تأکید آنان برای دریافت شواهد مناسب و کافی در شرایط موجود است. هرچه اهمیت مبلغ مورد رسیدگی بیشتر باشد حسابرسان شواهد قویتری برای آن نیاز دارند و هزینة بیشتری را نیز برای دریافت آن می­توانند بپذیرند. در هرحال مخارج تأمین شواهد نباید بیش از منافع آن باشد در صورت فزونی منافع بر مخارج، امکان فراهم آوردن این شواهد عملی می­شود.

شواهد، اطلاعاتی است که یک فرض را تأئید یا رد می­کند. قابلیت اطمینان شواهد به کیفیت با قابلیت اتکای آن مربوط می­شود شواهدی که هم معتبر و هم مربوط هستند شواهد قابل اطمینانی می­باشند این  یک موضوع نسبی است. عوامل متعددی بر کیفیت شواهد به شرح زیر اثر می­گذارند:

الف) شواهد دریافت شده از منابع مستقل از کیفیت بالائی برخوردار می­باشد.

ب) وجود سیستم کنترلهای داخلی قوی به ایجاد شواهد، کیفی می­انجامد.

ج) دریافت شواهد بطور مستقیم کیفیت بالائی دارند.

اما کفایت اطلاعات که یک موضوع قضاوتی است با کمیت شواهد در ارتباط بوده و آن را تحت تأثیر قرار می­دهد به شرح:

الف) هرچه شواهد قابل اطمینان­تر باشد مقدار شواهد کمتری مورد نیاز است.

ب) برای اثبات اقلام با اهمیت⁽⁹⁾ شواهد بیشتری نیاز می­باشد.

 ج) میزان ریسک یا خطر با شواهد رابطه مستقیم دارد.

حال با توجه به موارد فوق انواع کالاهای قابل ارائه توسط حسابداری حرفه­ای را که از نظر کیفیت و قابلیت اتکاء دارای سطوح مختلفی می­باشد، ارائه می­نمائیم.

انواع کالاهای قابل ارائه توسط حسابداران حرفه­ای

حسابرسی و خدمات مرتبط با آن شامل بررسی صورتهای مالی، انجام روشهای رسیدگی مورد توافق و تنظیم صورتهای مالی بعنوان یک محصول با درجه کیفیت متفاوت جهت استفاده کنندگان در جدول شماره (3) ارائه شده است:

اطمینان به معنای        متقاعد شدن حسابرس از قابلیت اعتماد اظهاریه­ای⁽¹⁰⁾ که از یک طرف به طرف دیگر ارائه می­شود می­باشد. در حسابرسی میزان متقاعد شدن حسابرس و سطح اطمینانی که در نتیجة آن حاصل می­شود. به روشها اجراء شده و نتایج حاصل از آن بستگی دارد.

در حسابرسی صورتهای مالی، حسابرسی در سطح بالا، نه مطلق، اطمینان می­دهد که اطلاعات حسابرسی شده حاوی اشتباه و یا تحریف بااهمیتی نیست. این مطلب بصورت ایجابی در گزارش حسابرسی بعنوان اطمینان معقول اظهار
می­شود.

در بررسی صورتهای مالی⁽¹¹⁾، حسابرس در سطحی متوسط اطمینان می­دهد که اطلاعات مورد بررسی، حاوی تحریف بااهمیتی نیست. این اطمینان به شکل سلبی⁽¹²⁾  اظهار می­شود.

در انجام روشهای رسیدگی مورد توافق⁽¹³⁾، از آنجایی که حسابرس تنها به گزارش یافته­های واقعی رسیدگی اکتفا می­کند، هیچ اطمینانی اظهار نمی­شود. بلکه، استفاده کنندگان از گزارش، نتایج رسیدگیها و یافته­های گزارش شده توسط حسابرس را رأساً ارزیابی و از نتایج کار انجام شده توسط حسابرس نتیجه­گیری می­کنند.

بالاخره در مورد تنظیم صورتهای مالی⁽¹⁴⁾، اگرچه استفاده­کنندگان، از صورتهای مالی تنظیم شده توسط حسابداری
حرفه­ای تا حدودی به صورتهای مزبور اطمینان می­کنند، اما هیچگونه اطمینانی در گزارش حسابدار حرفه­ای اظهار نمی­شود.

بنابراین با توجه به انواع کالاهایی که حسابرسان ارائه می­نمایند استفاده کنندگان بنا به مقتضیات و نیازهای خود نوع خدمت را مشخص می­نمایند. مسلماً درجه اعتبار بخشی با میزان هزینه­های تحصیل رابطة مستقیم دارد. بطوریکه هر چه کیفیت کالا بالاتر باشد هزینه تحصیل آن نیز بیشتر خواهد بود و بالعکس. از طرف دیگر میزان اعتبار و کیفیت این کالا با ریسک رابطة معکوس دارد.

علل تهیه و تولید این نوع کالاها چیست؟

علل ارائه کالاهای ذکر شده متکی بر چهار فرضیه زیر می­باشد:

الف) فرضیه اطلاعات

ب) فرضیه نظارت

ج) فرضیه بیمه

د) فرضیه الزام قانونی

فرضیه اطلاعات

فرضیه اطلاعات مبتنی بر منافع حاصل از اطلاعات می­باشد بطوریکه با کاهش عدم اطمینان دستیابی به بازده اضافی از طریق اعمال تصمیمات منطقی امکانپذیر می­گردد. براساس این فرضیه حسابرس با ایجاد اطلاعات و یا افزایش کمی و کیفی آن سطح عدم اطمینان را از طریق رفع ابهامات موجود کاهش داده و استفاده کننده را در جهت دستیابی به تصمیمات منطقی یاری می­کند. بطوریکه بهبود در تصمیمات اقتصادی موجب افزایش بازدهی اضافی برای استفاده کننده می­گردد.

فرضیه نظارت

جدایی مالکیت از مدیریت منجر به ایجاد تضاد منافع بین مدیران و سهامداران گردید. سهامداران ادارة سرمایه­های خود را به مدیران متخصص واگذار کردند این امر موجب نگرانی سهامداران بود که از سرمایه آنها بصورت درست استفاده نشود و یا منافع آنها جابجا گردد. مدیران نیز مانند سهامداران به دنبال حداکثر کردن رفاه (ثروت) خود می­باشند این حداکثرسازی منافع بین این دو گروه همسو نمی­باشد بطوریکه افزایش یکی موجب کاهش دیگری خواهد بود.  لذا بایستی سهامداران مکانیزمی را که بر کار مدیران نظارت نماید را ایجاد کنند ایجاد این مکانیزم نظارتی
هزینه­هایی را در پی خواهد داشت که به آن هزینه نظارتی اطلاق می­گردد. حسابرسان مستقل می­توانند وظیفة کنترلی و نظارتی را عهده­دار باشند.

فرضیه بیمه

با توجه به اینکه مسئولیت ارائه اطلاعات با مدیران می­باشد و ارائه اطلاعات نادرست موجب ضرر و زیان برای دیگران خواهد شد و مدیران نیز بدلیل ارائه این اطلاعات نادرست و تحریف شده تحت تعقیب خواهند بود لذا مـدیــران
علاقه­مند می­شوند که با مشارکت دادن حسابرسان میزان ریسک را کاهش داده و یا به نوعی خود را بیمه مسئولیت نمایند. که انجام این عمل موجب پرداخت هزینه بیمه برای مدیران می­گردد و حسابرسان با دریافت مبالغی در این مسئولیت مشارکت می­نمایند.

فرضیه الزام قانونی

انگیزه اصلی هر حرفه­ای خدمت به جامعه⁽¹⁵⁾ می­باشد جامعه نیز انتظاراتی از حرفه دارد. حسابرسی نیز یک حرفه است. که در مقابل انتظارات جامعه مسئولیت پاسخگویی دارد. هر چقدر این فاصله انتظاراتی بین جامعه و افراد حرفه­ای به حداقل ممکن برسد و یا بعبارتی تعادل نسبی و منطقی بین انتظارات جامعه و توان حسابرسان بوجود آید. بطوریکه جامعه زیاده­خواهی ننماید و حسابرسان نیز در ایفای مسئولیت خودشان کوتاهی نکند امکان دستیابی به اهداف
حرفه­ای میسر خواهد شد.

نقطة تعادل بین عرضه کالای اطلاعاتی و تقاضای لازم برای استفاده از آن

همانطوریکه گفته شد اطلاعات بعنوان یک کالا از طرف حسابداران حرفه­ای قابل عرضه می­باشد این کالا دارای انواع مختلفی می­باشد. بهای تمام شده این کالاها شامل هزینه­های تولید و ارائه آن است. استفاده­کنندگان درون سازمانی و برون سازمانی این کالا را مورد مصرف قرار می­دهند از طرفی نوع تولید این کالا بسته به نیاز استفاده کنندگان
می­باشد. که عوامل مختلفی در تولید آن مؤثر می­باشد. با توجه به موارد فوق مسلماً عرضه و تقاضای این کالا دارای یک نقطة تعادل می­باشد که نشان می­دهد این کالا به چه تعداد و به چه مبلغی بایستی تولید و عرضه شود.

این کالای عرضه شده به غیر از فایدة شخصی دارای فایدة اجتماعی نیز می­باشد. مدیران، کارکنان، سهامداران بالقوه و بالفعل و اعتباردهندگان بعنوان استفاده کنندگان مستقیم این کالا دولت و تحلیل­گران اقتصادی و در نهایت جامعه استفاده کنندگان غیرمستقیم این کالا می­باشند.

اگر منحنی عرضه و تقاضا را برای استفاده کنندگان مستقیم این محصولات رسم نمائیم به شرح جدول شماره (4) خواهد بود.

در منحنی فوق معمولاً عرضه کالا از مبدأ مختصات یعنی O شروع میشود بطوریکه اگر قیمت اطلاعاتی ارائه شده صفر باشد هیچ عرضه کننده­ای حاضر به ارائه اطلاعات نمی­باشد و هر چه بهای این اطلاعات افزایش یابد عرضه کنندگان بیشتری جهت ورود به بازار ظاهر می­شوند. تقاضا کنندگان نیز (استفاده کنندگان مستقیم) تمایل دارند که در مقابل صرف هزینه­ای از این اطلاعات استفاده نمایند هرچه بهای این اطلاعات افزایش یابد استفاده کننده کمتری حاضر به خرید آن خواهد بود نقطة M1 نقطة تعادل بین تعداد Q1 واحد از این اطلاعات و  P1 ریال پر بهای  این کالا
خواهد بود.

اما لازم به ذکر است که این کالا دارای استفاده کننده خارجی یا غیرمستقیم به نام دولت و جامعه نیز می­باشد. که حاضر میشوند جهت استفاده از این نوع کالاها مبالغی را هزینه نمایند.

جدول شماره (5) نقطة تلاقی بین عرضه و تقاضای آن را نشان می­دهد.

در نمودار فوق دولت و جامعه نیز بعنوان متقاضی استفاده از این کالا جهت برنامه­ریزی­ها و فعالیتهای اقتصادی می­باشد که حاضر است مبالغی را بعنوان فراهم کردن شرایط اقتصادی سالم و پویا در ارتباط با این نوع اطلاعات هزینه نماید. که شیب تقاضای استفاده کننده غیرمستقیم بمراتب کندتر از شیب تقاضای استفاده کنندگان مستقیم خواهد بود حال اگر مجموع تقاضای استفاده کنندگان مستقیم و غیرمستقیم را ارائه نمائید. منحنی مجموع تقاضا برای این کالا به شرح جدول شماره (6) خواهد شد.                       

در جدول شماره (6) همانطوریکه نشان داده می­شود قیمت این کالا برای رفع نیاز استفاده کنندگان مستقیم و غیرمستقیم نقطه تلاقی عرضه و تقاضا یعنی M می­باشد که قیمت آن شامل مجموع بهای پرداختی توسط استفاده کنندگان مستقیم و غیرمستقیم و مقدار موردنیاز آن نیز شامل مجموع کالای مورد نیاز استفاده کنندة مستقیم و غیرمستقیم (q1 و q2) می­باشد.

نتیجه­گیری و پیشنهاد

امروزه اطلاعات بعنوان یک دارائی نامشهود فکری همانند سایر دارائیها، مورد توجه استفاده کنندگان واقع شده است و تقاضا برای دسترسی به این نوع اطلاعات روز به روز افزونتر می­شود. بازار اطلاعات همانند بازار کالا و سرمایه در حال شکل­گیری است. حرفه حسابداری و حسابرسی نیز همانند سایر حرف رایج، محصولی بنام اطلاعات فراهم می­آورند که این اطلاعات در برنامه­ریزی، نظارت، کنترل و اخذ تصمیمات اقتصادی مورد استفاده مستقیم و یا غیرمستقیم استفاده کنندگان درون سازمانی و برون سازمانی واقع می­شود. این محصول در زمان ایجاد دارای ارزش اقتصادی چندانی نبوده بلکه در زمان مصرف ایجاد ارزش می­نماید.

در هر بازاری چه بازار کالا و یا بازار سرمایه، و یا عرضه و تقاضا برای کالا وجود دارد که نقطة تعادل عرضه و تقاضا میزان سطح تولید و قیمت آن را مشخص می­نماید. بازار اطلاعات، یا دارائیهای نامشهود فکری نیز از این قاعده مستثنی
نمی­باشد. لذا بایستی سطح تولید و قیمت آن در بازارهای واقعی تعیین گردد. هر کالائی می­تواند نه تنها در بازارهای داخلی بلکه در بازارهای خارجی نیز قابل عرضه و رقابت باشد.

اطلاعات قابل اتکا و معتبر عرضه شده توسط حسابداری حرفه­ای نیز می­تواند در بازارهای داخلی و یا حتی در بازارهای خارجی از جایگاه ویژه­ای برخوردار باشند.

حال سئوال می­شود:

الف) جهت ایجاد رقابت سالم در بازارهای داخلی چه تدابیری اتخاذ شده است.

ب) آیا مقدمات ورود این کالا به بازارهای خارجی فراهم شده است.

ج) آقای قوانین و مقررات لازم جهت بهبود کیفیت این کالا وضع شده است.

د) آیا شرایط لازم برای عرضه و تقاضا در بازار رقابتی سالم فراهم است.

هـ) چه مراجعی برای تعیین کیفیت کالاهای ارائه شده وجود دارد.

ز) آیا جهت ثبت قیمت این کالا مکانیزم بازار بصورت صحیح عمل می­نماید.

ح) آیا حداقل انتظارات جامعه از این بازار فراهم شده است.

امید است که دست­اندرکاران حرفه و دولت و جامعه جهت شکوفایی بازار اطلاعاتی رهنمودهای لازم را ارائه نمایند.%

                                                                                                            به امید آنروز

پی نوشت:

منابع:

ـ مالی در، عزیز 1380، رویکرد نزولی منافع بر مخارج در تهیه اطلاعات حسابداری مدیریت، فصلنامه حسابرس، شماره 10 ص ص 62-63.

ـ شعری، صابر 1380، تجزیه و تحلیل هزینه­های کیفیت، فصلنامه حسابرس، شماره 10 ص ص 64-67.

دوانی، غلامحسین 1378، صادرات خدمات مالی و حسابداری، ماهنامه حسابدار شماره 134 ص ص 42 و 43.

ـ مدرس، احمد، زهرا دیانتی دیلمی 1383، حسابرسی مستمر، حرکتی همگام با زمان، فصلنامه حسابدار رسمی شماره یک، ص ص 28 -35.

ـ ملک آرائی، نظام­الدین 1381، عوامل مؤثر بر آینده حسابداری ماهنامة حسابدار شماره 149، ص ص 6-9 و ص ص 65-69.

ـ کمیته فنی سازمان حسابرسی، استانداردهای حسابرسی نشریه 124.

دوانی، غلامحسین 1381، قلمرو فلسفه و منطق در حسابرسی، ماهنامة حسابدار شماره 149، ص ص 18-21 و ص ص 47-48.

ـ کرباسیان، مهدی 1382، اهمیت نقش حسابرسی از دیدگاه اقتصادی و اجتماعی، ماهنامة بورس شماره 36 ص ص 40-47.

ـ مرکز تحقیقات تخصصی حسابداری و حسابرسی سازمان حسابرسی، استانداردهای بین­المللی حسابرسی، مبانی نظری استانداردهای بین­المللی حسابرسی نشریه شماره 108.

ـ مدیریت تدوین استانداردها، بیانیه­ای دربارة تئوری حسابداری و پذیرش تئوری ترجمه دکتر موسی بزرگ اصل نشریه 168.

ـ ملک­آرایی، نظام­الدین 1373، نقش و جایگاه سیستمهای حسابداری، مجموعه مقالات، حسابرس شمارة 2، ص ص
 47 ـ 62.

ـ بحرینی، کامران 1373، مقدمه­ای بر سیستمهای اطلاعاتی حسابداری، مجموعه مقالات حسابرس، شماره 2 ص ص
97 -113.

ـ میگز، والتربی، ا، دی، ویتنیگتون، کدت پینی، رابرت اف، میگر اصول حسابرسی جلد 1 و 2، ترجمة آقایان عباس اربا سلیمانی، محمود نفری، نشریه شماره 87 و 105، مرکز تحقیقات تخصصی حسابداری و حسابرسی سازمان حسابرسی.

ـ پردیان، جمشید، مالیه عمومی و خط مشی دولتها، انتشارات دانشگاه پیام نور، چاپ هفتم 1377 ص ص 23-37.

ـ حساس یگانه، یحیی، احمد خالقی بایگی، 1383 فاصله انتظاراتی بین حسابرسان و استفاده کنندگان از نقش اعتباردهی حسابرسان مستقل، فصلنامه بررسی حسابداری و حسابرسی شماره 35، ص ص 45-62.

ـ سجادی، سیدحسین، لادن ناصح، 1382، سودمندی حسابرس مستقل صورتهای مالی، فصلنامه بررسی حسابداری و حسابرسی شماره 33، ص ص 65-91.

ـ مجتهدزاده، ویدا 1382، نقش حسابداری مدیریت در انعکاس سرمایه فکری، ماهنامه حسابدار، شماره 152، ص ص
7-9 ، 72-75.

Watts| R.S. and J.L. Zzimmerman| "positive accounting theory"| Prentice Hall| 1986.