hc8meifmdc|2010A6132836|BehboudFroshgahWebSite|tblnews|Text_News|0xfdff346f01000000ee08000001000200
بررسی وضعیت
ایمنی سلول‌های رده مونوسیتی به کمک مارکرهای سطحی در خون مجروحان شیمیایی جنگ
تحمیلی
شیوا
پورکاوه*؛ دکتر زهیر محمدحسن**؛ دکتر نریمان
مصفا**؛ دکتر حمید سهراب پور***
چکیده :
سابقه
و هدف : طی جنگ تحمیلی، رزمندگان ایرانی در معرض گاز شیمیایی خردل قرار گرفتند و
اکنون بعد از سال‌ها همچنان دچار مشکلات متعدد از جمله عفونت‌های مکرر، مشکلات
تنفسی ، افزایش بروز لوکمی و لنفوم ونیز افزایش لنفوسیت‌های آتیپیک درخون هستند.
علت آن می‌تواند اثر تخریبی گاز خردل بر مغز استخوان و عملکرد سلول‌های بیگانه‌خوار
باشد. به همین منظور تعداد و عملکرد سلول‌های مونوسیت مورد بررسی قرار گرفت.
مواد
و روش‌ها : مطالعه انجام‌شده از نوع گذشته‌نگر می‌باشد. مقدارcc 5 نمونه خون محیطی از 75
مجروح شیمیایی که در معرض گاز خردل قرار داشتند و از10 فرد سالم به‌عنوان شاهدگرفته
شد. بیماران بر اساس یافته‌های بالینی و CBC و فلوسیتومتری به کمک
مارکرهای CD16 ، نتایج اسپیرومتری و
شاخص‌های دیگر به سه‌گروه خفیف، متوسط و شدید تقسیم شدند. سپس CD14 و HLA-DR
نمونه‌ها به روش فلوسیتومتری ارزیابی گردیدند. از آزمون آنالیز
واریانس و شفه برای تجزیه وتحلیل داده‌ها استفاده شد.
یافته‌ها
: تعداد گلبول‌های سفید با افزایش درجه وخامت بیماری افزایش یافت، به‌طوری‌که این
افزایش در گروه شدید نسبت به شاهد معنادار بود(05/0P<). درصد سلول‌های + CD14 و + CD16 /+ CD14 در گروه‌های بیماران نسبت به‌گروه شاهد اختلاف
معناداری را نشان نداد، اما درصد سلول‌های + HLA-DR /+CD14 در سطح 1/0
(052/0 =p) درگروه
متوسط افزایش معناداری را نسبت به گروه شاهد داشت و در گروه شدید به‌شدت افت‌کرد.
بحث
: بدین ترتیب مشخص شد که بعد از گذشت سال‌ها، روند تولید سلول‌های مونوسیت در مغز
استخوان مشکلی نداشته و فقط عملکرد سلول در جهت فعالیت کامل آن دچار اختلال است.
افزایش تعداد گلبول سفید در گروه شدید نیز احتمالاً به‌دلیل عفونت‌های مزمن و
صدمات ریوی در این مجروحان می‌باشد. بررسی سایر سلول‌های ایمنی و ارتباط آن‌ها
بایکدیگر و نیز بررسی میکروارگانیسم‌هایی که در این بیماران دیده می‌شود و اثر آن‌ها
بر بروز مارکرها، می‌تواند در روشن‌تر ساختن این مسأله ما را یاری کند.
کلیدواژه‌ها:
گاز خردل، مونوسیت ، CD14+/CD16+
،CD14+/HLA-DR+| مجروحان شیمیایی.
*
فوق لیسانس ایمونولوژی، بیمارستان امیرالمؤمنین دانشگاه تهران.
**
دکترای ایمونولوژی دانشکده پزشکی دانشگاه تربیت مدرس، عضو هیأت علمی.
***
فوق تخصص ریه، بیمارستان لبافی‌نژاد عضو هیأت علمی.
*
عهده دار مکاتبات:تهران، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده پزشکی، ص‌پ331/14115،
3565-8011001-021
مقدمه :
گازهای
شیمیایی برای اولین‌بار در جنگ جهانی اول به‌کار رفتند که عوارض آن‌ها تا حدی قابل
درمان بود. بعد از آن گازهای سمی‌تری ساخته‌شد، مانندگاز خردل که درجنگ جهانی دوم
و بعد از آن به‌میزان قابل‌توجهی در جنگ عراق علیه ایران به‌کار رفت. هم اکنون به‌دلیل
تکامل این سلاح و فاصله زمانی تحقیقات انجام‌شده، ضرورت مطالعات جدید احساس‌می‌شود،
به‌خصوص اینکه آثار و پیامدهای این معضل متوجه جامعه خودمان است.
جراحـــات وسیـــع و عــوارض
زودرس درمعرض‌قرارگرفتن سموم شیمیایی، به‌ویژه گاز خردل گوگردی یکی از علل مهم مرگ
و میر و ناهنجاری‌های جسمی و عصبی در مصدومین بود، اما علاوه‌برآن، این افراد با
مسایل و مشکلات متعددی در درازمدت نیز روبرو هستند، مانند ناهنجاری‌های ریوی،
عفونت‌های مکرر پوستی، چشمی و تنفسی، و نیز انواع بدخیمی‌ها (1و2).
بروز این عوارض می‌تواند
ناشی از ضعف سیستم ایمنی و اختلال در عملکرد آن باشد که تحت تأثیر گاز خردل صورت
می‌گیرد. به‌نظر می‌آید که خردل به‌عنوان یک عامل آلکیله‌کننده، جهش‌زا و تخریب‌کننده
پروتئین‌ها و آنزیم‌های سلولی می‌تواند درعملکرد مغز استخوان برای تولید سلول‌های‌خون
و یا درعملکرد خودسلول اختلال ایجاد کند(5-3) .
طبق بررسی‌های انجام‌شده، لوکوپنی، لنفوپنی، گرانولوسیتوپنی، آنمی و
ترومبوسیتوپنی از آثار گاز خردل می‌باشند (8-6). در یک مطالعه ، مراحل مختلف
فاگوسیتوز بیماران در دوسال‌اول مجروحیت طبیعی‌بود(9). در بررسی دیگری، فعالیت
فاگوسیت‌ها کاهش نشان داد(12-10).
هدف از انجام این تحقیق، بررسی یکی از انواع سلول‌های ایمنی، یعنی
سلول مونوسیت درخون است. سلول پیش‌ساز مونوسیت در نهایت به مونوسیت بالغ در گردش‌خون،
تمایز می‌یابد. مونوسیت‌های در گردش باعمل دیاپدز از عروق خونی مهاجرت کرده، به بافتهای
مختلف وارد می‌گردند و به ماکروفاژ تبدیل می‌شوند(13).
یکی از گیرنده‌های سطحی مونوسیت، CD14 می‌باشد که به لیپوپلی‌ساکاریدها وباکتری‌های
گرم‌منفی متصل‌می‌گردد و به دو شکل محلول ومتصل به غشاء دیده می‌شود. در یک‌تحقیق
مشاهده شده که حذف LPS در افراد سالم، به‌کمک CD14 غشایی صورت‌می‌گیرد، ولی
در افراد دارای بیماری عفونی، CD14 محلول‌افزایش و نوع‌غشایی‌کاهش‌می‌یابد(14).
CD16 یا FC? RIII ، گیرنده FC بامیل ترکیبی کم می‌باشد
که در یک گروه از مونوسیت‌ها دیده می‌شود و به‌عنوان مارکر سلول تحریک‌شده
(Primed cell) است(13و15). تولید??TNF-? وIL-1 ، باعث‌تکامل‌در‌جهت‌تولید‌سلول‌های+CD16/+CD14 مونوسیتی می‌شود و حضور این رده سلولی، نشانه
وجود یک التهاب شدید است(16) .
HLA-DR در سطح بعضی از مونوسیت-
ماکروفاژها وجود دارد و نشانه سلول کاملا" فعال
(Fully
activated cell) است
(15) . در یک مطالعه روی سلول مونوسیت، مشخص‌شده که کاهش بیان مولکول HLA-DR در سلول مونوسیت خطر
ابتلا به عفونت را بالا می‌برد(17). در این مطالعه، تعداد و عملکرد سلول‌های
مونوسیت را به‌کمک مارکرهای سطحیCD14
به‌عنوان مارکر اختصاصی سطح مونوسیت، CD16 به‌عنوان مارکر سلول
تحریک‌شده و HLA-DR به‌عنوان مارکر سلول کاملاً فعال(15)، مورد
ارزیابی قرار دادیم.
مواد
و روش‌ها:
مطالعه
انجام شده، از نوع گذشته‌نگر می‌باشد. از 75 بیمار که در طول جنگ تحمیلی در معرض
گاز خردل قرار گرفته بودند و به‌طور متوسط 15 سال از مصدومیت آن‌ها می‌گذشت و
مصدومیت آن‌ها به تأیید کمیسیون پزشکی مرکز رسیدگی به‌جانبازان شیمیایی بنیاد
مستضعفان و جانبازان کوثر رسیده بود، و نیز از 10 فرد سالم که در دوران جنگ در
جبهه حضور داشته، ولی دچار مصدومیت نشده بودند ، cc 5 نمونه خون محیطی گرفته
شد. این مجروحین طبق آیین‌نامه کمیسیون پزشکی تعیین شدت مصدومیت مرکز رسیدگی به‌جانبازان
شیمیایی، براساس یافته‌های بالینی، معاینه فیزیکی، نتایج اسپیرومتری و برونکوسکوپی
و برحسب شدت ضایعات ریوی در سه‌گروه 25نفری خفیف(mild)، متوسط(moderate) و شدید
(severe) قرار گرفتند (جدول1). بیماران‌موردمطالعه همگی
دچارمسمومیت با گاز خردل بودند و برای انجام دادن آزمایش، حداقل یک هفته قبل، درمان
آن‌ها متوقف می‌گشت. سپس این نمونه‌ها برای انجام دادن آزمایش‌های فلوسیتومتری وCBC به بخش فلوسیتومتری مرکز
تحقیقات هسته‌ای بیمارستان شریعتی دانشگاه علوم پزشکی تهران منتقل می‌شدند.
جدول
1- تقسیم‌بندی بیماران بر اساس شاخص‌های اسپیرومتری.
|
شدت
ضایعه
|
درصدشاخص‌های
اسپیرومتری
|
درصد
|
|
بدون‌عارضه(شاهد)
|
80FEV1> یا
80FVC>
|
0%
|
|
خفیف
|
80<FEV1<65یا
80<FVC<65
|
20-5%
|
|
متوسط
|
65<FEV1<50یا
65<FVC<50
|
45-25%
|
|
شدید
|
50<FEV1<40یا
50<FVC<40
|
70-50%
|
روش کار فلوسیتومتری به شکل Double stain بود. آنتی‌بادی‌های ضد CD16 و HLA-DR به‌تنهایی نمی‌توانند نشان‌دهنده سلول مونوسیت
باشند، اما وقتی به‌صورت Double stain ، همراه با آنتی بادی ضد CD14 به‌کار روند، اختصاصاً
جمعیتی از مونوسیت‌ها را نشان می‌دهند.
ابتدا در هرکدام از لوله‌های
مخصوص دستگاه فلوسیتومتری، 5میکرولیتر آنتی‌بادی نشان‌دار (ساخت شرکت DAKO ) اضافه، 100میکرولیتر
از خون محیطی افزوده لوله‌ها به‌مدت 30 دقیقه دردمای 4 درجه انکوبه می‌شد. در
پایان لوله‌ها دردستگاه
PREP-Q قرارمی‌گرفت تا به‌ترتیب گلبول‌های قرمز لیز،
غشای گلبول‌های سفید و سایر سلول‌ها تثبیت شوند(18و19) (جدول 2).
نمونه‌خون‌های آماده‌شده، به‌دستگاه‌فلوسیترمتری داده شد. دستگاه از
نوعEPICS XL-MCL ساخت شرکت کولتربود. بعد از دادن نمونه به
دستگاه فلوسیتـومتر، اطلاعــات ذخیــره‌شده در mode list
جدول
2- مراحل آماده‌سازی خون‌محیطی برای فلوسیتومتری
|
نمونه
ماده
|
A
|
B
|
C
|
D
|
|
Neg/control IgG1(R)
|
µl5
|
-
|
-
|
-
|
|
Anti CD45(R)
|
-
|
µl5
|
-
|
-
|
|
Anti CD14(R)
|
-
|
µl5
|
µl5
|
µl5
|
|
Anti CD16(F)
|
-
|
-
|
µl5
|
-
|
|
Anti HLA-DR (F)
|
-
|
-
|
-
|
µl5
|
|
Whole Blood
|
µl100
|
µl100
|
µl100
|
µl100
|
|
30
دقیقه انکوباسیون در 4 درجه سانتی‌گراد
|
|
Immunoprep A
|
ml7/0
|
ml7/0
|
ml7/0
|
ml7/0
|
|
Immunoprep B
|
ml32/0
|
ml32/0
|
32/0ml
|
ml32/0
|
|
Immunoprep C
|
ml14/0
|
ml14/0
|
ml14/0
|
ml14/0
|
|
|
|
|
|
|
|
دستگاه
مورد بررسی قرارگرفت. تعداد گلبول‌های سفید، قرمز، پلاکت و مقدار هموگلوبین توسط
دستگاه شمارشگر سلولی مورد ارزیابی قرار گرفت. برای تحلیل داده‌ها با توجه به‌نرمال‌بودن
توزیع جمعیت‌های مورد نظر، از آزمون آنالیز واریانس استفاده‌شد که در صورت وجود
اختلاف معنادار، به کمک آزمون شفه مشخص می‌گشتکدام دو گروه یا گروه‌ها با بقیه
اختلاف معنادار دارند(20).
یافته‌ها:
نتایج
حاصل از CBC
درخصوص میانگین مقدار هموگلوبین، تعداد گلبول‌های قرمز و پلاکت‌های خون‌محیطی، با آزمون
آنالیز واریانس هیچ اختلاف معناداری را بین گروه‌های خفیف، متوسط و شدید نسبت به گروه
شاهد نشان نداد(جدول 3) ،
|
فراوانی
گروه سلول
|
تعداد
نمونه‌ها
|
تعداد
گلبول‌های سفید(درهرمیکرولیتر)
|
پایین‌تراز
حدطبیعی
|
طبیعی
|
بالاتر
از حدطبیعی
|
درصدسلول‌هایCD45+
|
درصد
سلول‌های CD14+/CD45+
|
|
شدید
|
لکوسیت
|
25
|
*61/2532±8608
|
0
|
52
|
48
|
61/0±40/99
|
43/2±06/9
|
|
مونوسیت
|
25
|
39/8±20/80
|
|
متوسط
|
لکوسیت
|
25
|
20/2054±7916
|
4
|
52
|
44
|
46/1±90/98
|
21/2±28/9
|
|
مونوسیت
|
25
|
34/5±94/81
|
|
خفیف
|
لکوسیت
|
25
|
78/1910±7324
|
8
|
52
|
40
|
00/1±00/99
|
83/1±00/8
|
|
مونوسیت
|
25
|
50/8±86/80
|
|
شاهد
|
لکوسیت
|
10
|
21/1471±6200
|
0
|
10
|
0
|
01/2±30/98
|
77/1±50/8
|
|
مونوسیت
|
10
|
97/8±71/81
|
*اختلاف معناداردر سطح 05/0 نسبت به گروه شاهد.
میانگین‌های
تعداد گلبول‌های سفید اختلاف معنادار وجود داشت و آزمون شفه این اختلاف را بین
گروه شدید و شاهد نشان داد. در گروه شدید این تعداد
به‌طور معناداری از گروه شاهد بالاتر بود
(05/0P<).
نتایج‌حاصل از فلوسیتومتری
نشان داد که میانگین درصد سلول‌های +CD45 در جمعیت لوکوسیتی در کل چهار گروه مورد
مطالعه، 99% بود (جدول3). در مورد درصد سلول‌های +CD14 درجمعیت مونوسیتی و
لوکوسیتی، آزمون آنالیز واریانس هیچ اختلاف معناداری را بین میانگین‌های چهار گروه
نشان نداد(جدول 3).
میانگین درصد سلول‌های +CD16 /+ CD14 در جمعیت مونوسیتی نیز بین چهار گروه هیچ
اختلاف معناداری را نشان نداد (جدول4).
در مورد درصد سلول‌هایCD14+/CD16+
در جمعیت مونوسیتی اختلاف معناداری بین میانگین‌ها دیده نشد، اما این اختلاف در
سطح 1/0 بین گروه‌های متوسط و شاهد وجود داشت، به‌طوری‌که میانگین گروه متوسط به
طور معناداری از گروه شاهد بالاتر بود (1/0P<) (جدول 4).
بحث:
میانگین
درصد سلول‌های +HLA-DR/ +CD14 در جمعیت مونوسیتی با فرض
05/0=? هیچ اختلاف معناداری را نشان نداد، ولی این اختلاف در سطح
1/0 بین گروه شاهد و متوسط وجود داشت، به‌ویژه اینکه احتمال معناداربودن این اختلاف
درسطحی نزدیک به 05/0 (052/0=P) است.
میانگین
درصد سلول‌های CD14+/HLA-DR+
جدول4- توزیع سلول‌های
CD14+/CD16+ و CD14+/HLA-DR+
در خون‌محیطی افراد گروه شاهد و مورد بررسی برحسب شدت ضایعه اسپیرومتری و به تفکیک
نوع سلول (منوسیت یا لکوسیت).
|
فراوانی
گروه نوع سلول
|
تعداد
نمونه
|
درصد
سلول‌های
CD14+/CD16+
|
درصد
سلول‌های
CD14+/HLA-DR+
|
|
شدید
|
لکوسیت
|
25
|
03/1±03/1
|
33/2±21/3
|
|
مونوسیت
|
25
|
10/6±70/9
|
86/20±28/31
|
|
متوسط
|
لکوسیت
|
25
|
87/0±17/1
|
16/2±11/4
|
|
مونوسیت
|
25
|
38/4±68/7
|
24/21±37/45*
|
|
خفیف
|
لکوسیت
|
25
|
82/0±14/1
|
53/1±91/2
|
|
مونوسیت
|
25
|
45/5±33/8
|
64/17±46/35
|
|
شاهد
|
لکوسیت
|
10
|
85/0±39/1
|
61/1±22/3
|
|
مونوسیت
|
10
|
35/3±91/6
|
80/13±57/30
|
* 052/0=P
اختلاف معنادار در سطح 1/0 نسبت به گروه شاهد
در
گروه شاهد، خفیف و متوسط به‌ترتیب افزایش می‌یابد و در گروه شدید نسبت به گروه
متوسط به‌شدت افت پیدا میکند. حضور مارکر
HLA-DR بر سطح مونوسیت نشان‌دهنده سلول کاملاً فعال
است(15). بالا رفتن میانگین با افزایش درجه وخامت بیماری می‌تواند به‌علت نارسایی
تنفسی و عفونت‌های مزمن باشد، اما افت میانگین در گروه شدید احتمالاً نشان‌دهنده
اثر خردل بر عملکرد مونوسیت در جهت بیان و سنتز مولکول HLA-DR است. تأثیرات کوتاه‌مدت خردل در محیط آزمایشگاهی(in vitro) نیز همین نتیجه را نشان می‌دهد(21)، اما با توجه
به این مطالعه بعد از گذشت 10 سال هنوز فعالیت کامل سلول‌مونوسیت براثر خردل دچار
اختلال‌است.
مقدار هموگلوبین، تعداد گلبول قرمز و پلاکت‌ها هیچ اختلاف معناداری
در بین گروه‌های مختلف نداشتند، بنابراین احتمالاً اثر خردل بر مغزاستخوان برای
تولید گلبول‌های قرمز و پلاکت‌ها به مرور زمان از بین رفته است، در حالی‌که
مطالعات قبلی عکس این مطلب را نشان می‌دهد(8-6و22)که می‌تواند به‌دلیل زمان بررسی‌های‌قبلی
و سریع‌تربودن مطالعات آزمایشگاهی در روی موارد فوق باشد.
بررسی تعداد گلبول‌های سفید نشان داد که تعداد این سلول‌ها با افزایش
وخامت بیماری بالاتر می‌رود، به‌طوری‌که در گروه شدید اختلاف معناداری از نظر
آماری با گروه شاهد پیدامی‌کند. در تحقیقات انجام‌شده قبلی یکی از تأثیرات کوتاه‌مدت
گاز خردل لوکوپنی بوده است(8-6). صدمات ریوی مانند آسم و برونشیت مزمن و نیز
عفونت‌های مزمن که همراه با علایم بالینی نیستند، می‌تواند دلیل بالارفتن تعداد
گلبول‌های سفید باشد، چرا که براثر آسم و برونشیت مزمن، تکثیر و نابه‌جا و غیرضروری
درمیزان لوکوسیت‌های خون‌مشاهده‌می‌شود.
علاوه بر اختلاف تعداد سلول‌ها
بین گروه‌های مختلف، ما شاهد تغییرات چشمگیری بین تعداد سلول‌ها در خود گروه‌های
بیماران نسبت به حد طبیعی هستیم(جدول3).
باتوجه به این تغییرات فاحش درون هر گروه بهتر است بیماران با یک روش کلی مورد
معالجه قرار نگیرند و زمینه‌های ژنتیکی متفاوت و اختلاف فردی نیز مدنظر باشد.
علاوه بر این، مدت زمان تماس با گاز خردل و فاصله کانون انتشار آلودگی می‌تواند
دلیلی بر تأثیر متفاوت درسیستم ایمنی این افراد و نتایج آزمایشگاهی حاصل باشد.
برای بررسی اینکه اختلاف تعداد گلبول‌های سفیدخون بین گروه‌ها بر اثر
تغییرات کدام‌یک از جمعیت‌های سلولی است و نیز برای بررسی عملکرد سلول، از
فلوسیتومتری استفاده شد که نسبت به سایر روش‌های آزمایشگاهی بسیار دقیق‌تر
است(23).
عدم اختلاف معنادار بین میانگین درصدسلول‌های
+CD45 در جمعیت لوکوسیتی بین
گروه‌های مختلف نشان‌دهنده عدم وجود سلول‌های غیرلوکوسیتی مانند سلول‌های سرطانی
در گردش، گلبول‌های قرمز لیزنشده و غیره می‌باشد؛ زیرا این مارکر اختصاصاً بر سطح
گلبول‌های سفید وجود دارد. اندازه‌گیری درصد و تعداد سلول‌های+CD14 (به‌عنوان مارکر اختصاصی
سلول‌های مونوسیتی) در جمعیت مونوسیتی و لوکوسیتی هیچ اختلاف معناداری را نشان
نداد. در اکثر مطالعاتی که تاکنون صورت‌گرفته، مونوسیتوپنی به‌عنوان یکی از عوارض
گاز خردل گزارش‌نشده‌است، پس احتمالاً خردل بر مغزاستخوان در جهت تولید سلول‌های
رده مونوسیتی تأثیر زیادی ندارد و اگر هم‌داشته باشد با گذشت 10 سال از زمان
آلودگی اثر آن از مغز استخوان حذف شده است.
هیچ اختلاف معناداری از نظر میانگین درصد سلول‌های +CD16 /+ CD14 در جمعیت مونوسیتی بین چهار گروه مشاهده نشد.
حضور مارکر +CD16 در سطح سلول مونوسیت نشان‌دهنده سلول تحریک‌شده
می‌باشد(15)؛ بنابراین می‌توان گفت گاز خردل بر عملکرد سلول در جهت ظهور
مارکر
+CD16 و تحریک مونوسیت اثر نمی‌گذارد.
به‌طورکلی نکته قابل‌توجه در این تحقیق این
است
که اثر خردل بر مغز استخوان در تولید سلول‌های رده مونوسیت از بین‌رفته است و
تأثیر به‌جامانده تنها بر عملکرد سلول‌ها مشاهده‌می‌شود؛ چرا که سلول مونوسیت دچار
آسیب بوده است و قادر نیست به‌طور کامل فعال شود. علت آن می‌تواند اثر خردل بر ژن‌های
مربوط به مولکول HLA-DR و ایجاد نقص ژنتیکی باشد. ممکن است نقص ژنتیکی
وجود نداشته باشد، بلکه سلول نتواند این مولکول را در سطح خود بیان کند. به‌هرحال
این مسأله به مطالعه و کار بیشتری نیاز دارد. مطالعات وسیع‌تر روی سلول‌های مختلف
ایمنی و بررسی ارتباط آن‌ها با هم، و نیز بررسی میکروارگانیسم‌هایی که در این
بیماران دیده می‌شود و اثر آن‌ها بر بروز مارکرهای خاص، می‌تواند در این خصوص کمک
مؤثری نماید.
منابع:
1. آذرنیا م.، اثر گاز
خردل روی سیستم خون‌ساز، پایان‌نامه کارشناسی ارشد بافت‌شناسی، تهران، دانشکده
پزشکی دانشگاه تربیت مدرس،1367.
2.
صالحی رضوانیه.
عوارض دوساله گازهای شیمیایی (عمدتاً از نظر علایم ریوی). پایان‌نامه دکترای تخصصی،
دانشکده پزشکی دانشگاه تربیت مدرس،
1375.
3.
طبرستانی م ، هلالی م. تحقیقی پیرامون مغز استخوان درخون محیطی نزد مجروحین
شیمیایی سولفورموستارد.
خلاصه مقالات دومین کنگره سراسری مسمومیت‌ها،
دانشگاه علوم پزشکی تبریز، چاپ بنیاد مستضعفان و
جانبازان انقلاب اسلامی، مهر 1370،
مقاله شماره 103.
4. Somani SM. Chemical warfare agents. Academic press: 1992:
P. 13-60.
5. Wyatt MD| Lee M| Garbiras BJ|
Sauhami RL| Harhey JA. Sequence specificity of alkylation for a
series of nitrogen
mustard-containing analogues of distamycin of increasing binding site size.
Biochemistry 1993; 4(40): 13034-41.
6.
محمدزاده لاری م. نیتروژن موستارد یا گاز خردل. اولین کنگره بین المللی پزشکی
گازهای شیمیایی جنگی در
ایران. دانشگاه علوم پزشکی مشهد با
همکاری داروپخش، چاپ بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی،
خرداد 1367، مقاله شماره 48.
7. کومار
الف، تابعی ض، ستوده. آنمی آبلاستیک در مجروحین شیمیایی. اولین کنگره پزشکی گازهای
شیمیایی
جنگی در ایران. دانشگاه علوم پزشکی مشهد با
همکاری داروپخش، چاپ بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب
اسلامی، خرداد 1367، مقاله شماره11.
8.
فرهودی م، پنجوانی ف‌ع، طبرستانی م، بلالی م، بهرامی ف، حسینی ر. بررسی تظاهرات
بالینی و آسیب شناسی
در 9 شهید مسموم با سولفورموستارد.
اولین کنگره بین المللی پزشکی گازهای شیمیایی جنگی در ایران،
دانشگاه علوم پزشکی مشهد با همکاری داروپخش، چاپ
بنیاد مستضعفان و جانبازان انقلاب اسلامی، خرداد
1367، مقاله شماره 20.
9. زندیه
ط. تغییرات ایمونولوژی درمجرومین شیمیایی. مجموعه مقالات سمینار اثرات جنگ‌های
شیمیایی
بیولوژیک بر انسان. محیط زیست و جامعه،
دانشگاه فنی دانشگاه تهران، آذر ماه 1371، صفحات 137-131.
10.دیهیمی
الف، بهار ک، الیاسی ح. بررسی اجزای سیستم ایمنی درمصدومین شیمیایی
باسولفوردموستارد. اولین
کنگره بین‌المللی پزشکی گازهای شیمیایی
جنگی در ایران، دانشگاه علوم پزشکی مشهد با همکاری
دارو پخش، چاپ بنیادمستضعفان و
جانبازان انقلاب اسلامی خرداد 1367 و مقاله شماره 12.
11. Suss J| Bakacs T| Molonar Z. Influence of chemotherapy on phagocytic activity of mononuclear
cells in patients with Hodgkins
disease. Allergy Immunol Leipz 1984 ; 30(4): 251-4.
12. Jason M| Andrew BS| Colvin M|
Friou GT. In vitro effects of 4- hydroxy cyclophosphamide on the
morphology and function of human
periphera blood mononuclear phagocytic cells (macrophages).
Cancer Res 1984; 44(9): 3936-41.
13. Roitt I| Brostof F| Male D.
Cells | tissiues and organs of the immune system: In: Lydyard PM| Grosis
CE| editors. Immunology. 6th ed.
London: Mosby ; 2001: P. 18.
14. Rokita E| Menzel EJ.
Characteristics of CD14 Shedding from human monocytes. Evidence for the
competition of soluble CD14 (SCD14)
with CD14 receptors for lipopolysacharide (LPS) binding.
APMIS 1997 : 105(7): 510-18.
15. Hamilton TA| Adams DO.
Molecular mechanisms of signal transduction in macrophagos. Immunol
Today 1987 ; 8(5):151-158.
16. Blumenstein M| Boekstegers P| Fraunberger
P| Andreesen R| Ziegler-heitbrock HW| Fingerle-
Rowsan G. Cytokine production
precedes the expression of CDH14/CDH16 monocyte in human
sepsis : a case report of a patient
with self induced septicemia. Shock 1997
; 8(1): 73-5.
17. Asadullah K. Woiciechowsky C|
Docke WD| Egerer K| Kox WJ| Vogel S| et al. Very low mono
cytic HLA-DR expression indicates high
risk of infection immunomonitoring for patients after
neurosurgery and patients during high
dose steroid therapy. Eur J Emerg Med
1995 ; 2(4):184-190.
18. DAKO| A/S . Produktinosvej | 41
DK-2600 Glostrup code No. F 7011 | F 0830 19- Lal R.B| Edison
LJ| Chused TM. Fixation and long term
storage of human lymphocytes for surface marker analysis
flow cytometry. Cytometry 1988; P. 213-219.
19.
کاظم م،ملک افضلی ح، نهاپتیان و. روش‌های آماری و شاخص‌های بهداشتی. تهران: انتشارات
مؤلفین،
1363.
20. MC Bridge WH| Hoon DB| Tung T. Cyclophosphamide-induced alterations in human monocyte
function. J Leukoc Biol 1987 ;
42(6): 656-66.
21.
بهادری م،شکور ع. یافته‌های اتوپسی در قربانیان گازهای شیمیایی جنگی. اولین کنگره
بین‌المللی پزشکی
گارهای شیمیایی جنگی در ایران ، دانشگاه علوم
پزشکی مشهد با همکاری داروپخش، چاپ بنیاد مستضعفان
و جانبازان انقلاب اسلامی، خرداد 1367.
22. Human Leukocyte Differentiation Antigens: 6th HLA-D workshop Kobe| Coulter Nov. 1996.