بهبود فروشگاه

ششمین همایش مراکز تحقیق و توسعه صنایع و معادن (5-4 تیر 1386)

پارک های صنعتی

الگوی شکوفایی تحقیق و توسعه در فرآیند جهانی شدن

امید فدائی منش

مدیر عامل شرکت مهرکامان توسعه فناوری

کلید واژه:

 R&D، پارک های صنعتی، حمایت، کارآفرینی، تحقیق و توسعه،‌ جهانی شدن

چکیده:

حرکت های نوآورانه چنانچه با تأسیس شرکت ها آغاز گردند در بدو حرکت دچار مشکلات متعددی خواهند شد. توسعه شرکت در چنین شرایطی، بدون وجود حمایت های سازمانی در بسیاری از مواقع با شکست مواجه می گردد. این امر با گسترش پدیده جهانی شدن، شدت می یابد و شروع به کار و توسعه پایدار برای شرکت های تازه تاسیس بسیار دشوارتر خواهد بود. در چنین شرایطی استفاده از شیوه رشد پرورشگاهی در پارک های فناوری به عنوان یک ضرورت حمایتی جایگاه ویژه ای پیدا می کند.

انکوباتورها و پارک های فناوری اگر به شیوه های مناسب مدیریتی ایجاد و اداره گردند، بی تردید راهگشای بسیاری از فعالیت های هدفمند و پر آتیه خواهند شد. استفاده از تجربیات و به اشتراک گذاردن منابع در اینگونه مراکز، کاهش هزینه ها را برای شرکت های تازه تأسیس به ارمغان می آورد و از سوی دیگر باعث رشد سریع و توسعه آسانتر می گردد.

مدل زیر نمونه ای از یک انکوباتور است که فرآیندهای تحقیقاتی در آن به سرعت رشد می کنند، به بلوغ می رسند و آماده عرضه به مشتری در بازار می گردند:

در چنین مدلی هزینه منابع مشترک نظیر کارشناسان واحدهای ستادی (بازرگانی، اداری، مالی، امور حقوقی آزمایشگاه ها و کارگاه ها) و فضاهای مشاع میان شرکت های مستقر در انکوباتور تقسیم می گردد و در نهایت کاهش هزینه های سربار شرکت را در پی دارد. همچنین استفاده از تجهیزات اینترنت پر سرعت، شبکه هایی با زیر ساخت های قوی و تجهیزات مشترک دیگر، بقای شرکت های نوپا را بیش از پیش تضمین می کند.

با توجه به آنکه فرآیندهای منجر به محصول از طریق تحقیق و توسعه (R&D) پر هزینه و زمانبنر می باشد و ریسک بالایی را برای کارآفرینان به دنبال دارد، وجود سازمانهای حامی، صندوق حمایت مالی و پارک های فناوری در شکوفایی فعالیت های مبتی بر R&D بسیار ضرورت پیدا می کند.

تعیین شرح وظایف دقیق و مشخص نمودن شیوه ارتباطات میان واحدهای مستقر در انکوباتورها، موفقیت چنین سازمانهایی را رقم می زند.

بی تردید رشد و شکوفایی سازمانهای حمایت کننده، توسعه تحقیقات و تحقیقات توسعه ای را در پی دارد، به ویژه اگر در فرآیند جهانی شدن وارد شده باشیم و سیلاب عظیم رقابت جهانی ما را با خود همراه نموده باشد.

در این نوشتار به ساختار سازمانی، ارتباطات میان گروهی و شرح  وظایف واحدهای یک پارک صنعتی خواهیم پرداخت تا با استفاده از آن، بستر توسعه و شکوفایی تحقیق و توسعه (R&D) بیش از پیش فراهم گردد.

اصل مقاله:

توسعه دانش بشر در طول تاریخ همواره حاصل تلاش بی وقفه، پیگیر و عاشقانه محققین و شیفتگان خلق دانش بوده است. بررسی و مطالعة زندگی این افراد نشان می دهد که توسعه و پیشرفت با هدف اغنا و ارضای نیازهای درونی ایشان گردیده است. بی تردید مهمترین انگیزه محقق از این همه تلاش فرونشاندن آتش علایق درونی است و نه مسائل جانبی همچون شهرت،‌ اعتبار،‌ درآمد و ...

از سویی دیگر کند و کاو در خصوص شیوه زندگی و روحیات کارآفرینان جوامع مختلف، بیانگر این مهم است که نه تنها ویژگی های فردی ایشان بسیار متفاوت از سایرین می باشد بلکه اگر این روحیه وجود نمی داشت مشاغل و کسب و کار[1]، نیز توسعه نمی یافتند.

در حقیقت اشتیاق فراوان دانشمندان و محققین از یک سو و روحیات کارآفرینان در اداره کسب و کار از سویی دیگر ضامن توسعه دانبررسی موفق ترین شرکت ها بیانگر مشارکت این دو قشر در ایجاد و راهبری بنگاه های اقتصادی می باشد.

گرچه به طور متعارف ساختار فوق اتفاق می افتد لیکن همکاری کارآفرینان و محققین چندان هم آسان نیست. نیازها، روحیات، شرایط و لطایف اخلاقی اهل دانش و متخصصان به قدری منحصر به فرد می باشد که در صورت عدم درک صحیح از آن، امکان همکاری با ایشان از سوی بنیانگذاران مشاغل- کارآفرینان – فراهم نمی گردد.

لذا جستجو و بررسی الگوهای دیگر برای زمینه سازی توسعه دانش ضروری به نظر می رسد. یکی از مدل های تجربه شده و موفق مطرح در جهان امروز، که می تواند متضمن موفقیت متخصصان و بستری مناسب برای توسعه دانش از طریق تحقیق و توسعه باشد، پیاده سازی و راه اندازی پارک های فناوری یا در اصطلاح انکوباتورها است.

فعالیت در الگوی سازمانی پارک های فناوری دلایل و انگیزه متعددی را در خود نهان دارد که برخی از آنها عبارتند از:

1- عدم درگیر شدن متخصصان و دانشمندان با مسائل غیر فنی- حقوقی،‌ بازرگانی، مالی و اداری- در ابتدای فعالیت حرفه ای

2- استفاده از حمایت تجربی و فنی هیأت مدیره پارک در بررسی مدل تجاری و الگوی کسب و کار[2] و در نتیجه پیشگیری یا کاهش خطر ورشکستگی پیش از آغاز فرآیندهای طراحی و تولید

3- استفاده از منابع سخت افزاری مشترک،‌ آزمایشگاه ها و ابزار گران قیمت و دارای استفادة موردی در فرآیند تحقیق و توسعه

4- تأمین فکری و آرامش روانی در خصوص حق و حقوق قانونی متخصص و امتیازهای معنوی از محصولات تولید شده و مباحث مرتبط با سهامداری و سودبری

5- کنترل، نظارت و حمایت مداوم مدیریتی از سوی مسؤولین پارک فناوری و پیشگیری از انحرافات اساسی در راستای مسیرهای حرکت

نمای کلی یک پارک فناوری یا انکوباتور صنعتی که محققین و علاقمندان به طراحی و تولید محصول می توانند در این ساختار فعالیت نمایند می تواند مشابه تصویر زیر باشد:

گرچه شرح وظایف واحدها به نسبت شفاف می باشد لیکن نقش ویژه هر یک را در الگوی پارک های فناوری متذکر می شویم:

1- بازاریابی: این واحد کار خود را از ابتدای بررسی و امکانسنجی طرح های ارائه شده به انکوباتور آغاز می کند. نماینده واحد بازاریابی که خود عضو کمیته بررسی طرح های کسب و کار در پارک فناوری است؛ با داشتن دیدگاه تجاری و شناخت دقیق بازار تلاش می نماید، درصد موفقیت محصول نهایی هر یک از شرکت های تحت پوشش را تخمین زده و در صورتی که بازار به میزان کافی دارای تقاضا در این خصوص نمی باشد نکات لازم را یادآوری نماید یا ارائه کنندة طرح را با ارائه آگاهی از شرایط بازار منصرف نماید تا هزینه و زمان محقق صرف  اموری گردد که خواستار بیشتری دارد و از این طریق ریسک کاری محقق و انکوباتور را کاهش دهد. وظیفه دیگر واحد بازاریابی، توسعه بازار و یافتن مشتریان جدید برای عرضه محصولات تولید شده در پارک فناوری است.

به طور کلی تحقیقات بازار، تبلیغات و ایجاد ارتباط اولیه با مشتریان اصلی ترین وظایف این واحد است.

2- فروش: پرسنل این واحد پس از معرفی مشتری از سوی واحد بازاریابی، پیگیری لازم را تا عقد قرارداد با مشتریان می نماید. رسیدگی به مشتریان قدیمی و تلاش برای جلب رضایت ایشان از دیگر وظایف این واحد محسوب می گردد. کارشناسان فروش افرادی هستند که علاوه بر آگاهی از کلیات فنی محصول- مهندسی فروش- دارای توان برقراری ارتباط و جلب مشتری، اعتماد سازی و مذاکرات خاتمه دهنده هستند و هنر فروش را به خوبی چاشنی دانش خود می نمایند.

3- امور قراردادها: انعقاد قرارداد با رعایت نکات، شرایط حقوقی و هدف پیشگیری از پرداخت خسارت های ناشی از عدم آگاهی و شناخت قوانین، اصلی ترین خدمتی است که این واحد به شرکت های نوپا و تحت پوشش ارائه می نماید. تجربه و دانش کارشناسان و مدیران امور قراردادها به سادگی به دست نیامده است. بنابراین انتظار نمی رود که محقق و متخصص مدیر در یک شرکت نوپا از جزئیات آن آگاهی کاملی داشته باشد و همچنین تصور آزمایش و خطا کردن در این خصوص یا پرداختن خسارات بی مورد برای واحدهای صنعتی تازه تاسیس نیز دشوار است. نکات ذکر شده اهمیت و نقش واحد امور حقوقی و قراردادها را بیشتر آشکار می سازد. حال با جهانی شدن اقتصاد کشور و ورود به بازارهای رقابتی رعایت ملاحظات اینچنینی ضروری تر بنظر می رسد.

4- تأمین و تدارکات: همچنانکه فروش امری دشوار و پیچیده و دارای ظرایف خاصی می باشد، خرید به مفهوم حرفه ای آن نیز بسیار حساس و تخصصی است. تدارکات از داخل، نیازمند تجربیات اساسی است تا چه رسد که الزام تأمین مواد و تجهیزات از خارج پیش آید که پیچیدگی را تا چندین برابر افزایش می دهد. در این نوع خریدها پرداخت، تضمین، ارزیابی پیمانکاران و تأمین کنندگان، ترخیص کالا از گمرکات، حمل و نقل، بیمه و مواردی اینچنین هر یک دارای ملاحظات خاصی می گردند که تجربة مؤثر و کافی کارشناسان و پرسنل واحد تدارکات در این خصوص راهگشا خواهد بود.

تأمین و خرید همواره دشوار است به ویژه اگر برای واحدهای تحقیقاتی و شرکت های در حال توسعة محصول باشد که حواشی سیاسی نظیر تحریم اقتصادی نیز بدان افزوده می گردد و این امر را دشوارتر می نماید.

از سویی دیگر مواد و تجهیزات مورد نیاز برای توسعه و طراحی محصولات نو دارای مرز مشترکی با نمونه های قابل استفاده در صنایع دفاعی می گردد که حساسیت جهان در خصوص این را بیشتر می سازد و تدارکات و لجستیک را دچار نوسانات اساسی می نماید.

5- پشتیبانی فناوری اطلاعات (IT): امروزه در اختیار داشتن زیرساخت های مناسب فناوری اطلاعات و بسترهای لازم برای ارتباطات نظیر شبکه ها، اینترنت و پشتیبانی مناسب از سخت افزارهای مورد نیاز در مراکز تحقیقاتی نظیر شرکت های نوپا که نیازمند ارتباطات وسیع با دنیای علم و پردازش و پویش به کمک ابزار فناوری اطلاعات هستند؛ بسیار ضروری است. گویی کلید حیات این گونه واحدها در دست ارتباطات فراگیر و اطلاعات وسیع است.

علاوه بر موارد یاد شده داشتن نیم نگاهی به تجارت الکترونیک و کسب و کار مجازی[3] در تضمین موفقیت شرکت های نوپا و بازاریابی محصولات ایشان بسیار مؤثر است. معرفی محصول از طریق اینترنت از بدیهی ترین امور و لازم ترین الزامات رونق کسب و کار در قرن حاضر است.

6- مالی: این واحد به عنوان ستون فقرات کسب و کار فعالیت می نماید. تهیه صورت های مالی و ترازهای حساب و بررسی نسبت های مالی و مقایسه با شاخص های صنعت، راهنمای حرکت شرکت های نوپا است. تحلیل مالی شرکت ها می تواند باعث پیشگیری از انحرافات اساسی و بحرانی شدن اوضاع داخلی آنها شود. در حقیقت پیروی از طرح و الگوی کسب و کار پس از تایید و آغاز به کار شرکت های تازه تأسیس تنها به واسطه در اختیار داشتن آمار و گزارشات دقیق مالی و صورتحسابهای هزینه- درآمد میسر می گردد. بنا بر این همراهی متخصصان مالی در اداره داخلی شرکت های تحت حمایت بسیار حیاتی است.

7- اداری و خدمات: کلیه امور مربوط به جذب، نگهداری و توسعه منابع انسانی با همکاری مشترک این واحد و مسؤولین شرکت های نوپا انجام می گیرد. محاسبات حقوق و دستمزد و مسائل مربوط به تأمین اجتماعی پرسنل از دیگر فعالیت های امور اداری است. همچنین خدمات نظافتی و تعمیر و نگهداری، تأسیسات، فضای سبز و ساختمان ها و مواردی اینچنین در حیطة وظایف واحد اداری و خدمات است. نقش این واحد در فرآیندهای ورود به بازارهای جهانی و فعالیت فراتر از مرزهای کشوری حساس تر می گردد.

8- آزمایشگاه ها و کارگاه های نمونه سازی، بسیار بدیهی است که هزینه های ایجاد آزمایشگاه های نمونه سازی یا تأمین لوازم و ماشین آلات برای کارگاه های بسیار سنگین است و اغلب شرکت های نوپا را دچار مشکل می سازد. استفاده اشتراکی از آزمایشگاه ها و کارگاه ها توسط شرکت های نوپا می تواند هزینه ها را به شدن کاهش می دهد و گسترة در اختیار داشتن ابزار خاص را وسیع تر نماید و تأثیر مستقیم بر روی سرعت و کیفیت طراحی محصول بگذارد.

9- تسهیلات و امور رفاهی: آرامش، آسایش و تفریح از جمله الزامات تحقیقات اثر بخش هستند. با توجه به آنکه تأمین فضای مشترک برای تفریح و استفاده از تسهیلات اشتراکی، شاید ساده ترین روش برای شرکت های تازه تأسیس باشد. این واحد تلاش می نماید تا شرایط مناسبی را برای همگان فراهم نماید و پرسنل شرکت ها را برای استراحت و در اختیار گرفتن رفاهیات تشویق نماید. تأثیر امور رفاهی در بهره وری منابع انسانی محقق و افزایش خلاقیت ایشان بسیار مؤثر است.

10- آرشیو تخصصی: نگهداری اسناد فنی،‌ نرم افزارها، فایل های اطلاعاتی و کتب و نقشه های قابل استفاده برای شرکت های تابعه و تحت پوشش بر عهدة این واحد است. بی شک در امور تحقیقاتی وجود مراجع فنی و تخصصی جامع تر، باعث تسهیل و تسریع نتیجه گیری خواهد شد.

در الگوی پیشنهادی سیستم به صورت ماتریسی پیاده سازی می گردد و مشابه شکل زیر اداره خواهد شد:

در مدل ماتریسی فوق نیروهای ستادی در ابتدا به صورت مشترک خدمات را به شرکت های تازه تأسیس ارائه می نمایند و پس از گذر دورة جنینی،‌ هر یک از واحدهای ستادی می توانند نماینده ای را در هر شرکت بگمارند تا به طور ویژه پیگیری امور آن شرکت به انجام رساند. برای مثال واحد بازاریابی که دارای مدیر بازاریابی می باشد و مستقیماً زیر نظر هیأت مدیره پارک فناوری فعالیت می نماید یک نفر را به عنوان بازاریاب شرکت 1 به طور تمام وقت به کار می گمارد. در این مدل مسائل تخصصی آن فرد در خصوص بازاریابی به کمک مدیر بازاریابی پارک حل و فصل می گردد و نکات و ملاحظات عمومی بازاریابی با مشورت مدیر شرکت 1 به انجام می رسد. بدیهی است که در مدل ماتریسی ضعف هایی همچون داشتن 2 مسؤول برای هر فرد باقی و موجود است. لیکن مزایای بسیاری عاید سازمان پارک فناوری خواهد شد که ادارة آن موفقیت آمیز تر خواهد بود. در پدیدة جهانی شدن تحقیق و توسعه مشکلات و مسائل ذیل برای شرکت ها و واحدهای تحقیقاتی نوپا به وجود می آید:

1- رقابت پذیری دشوارتر می گردد زیرا رقبا از دامنة یک کشور خارج شده و در طیف جهانی مطرح می گردند.

2- ملاحظات سیاسی، فرهنگی، اجتماعی، جغرافیایی و آداب و رسوم به گونه ای متنوع و پیچیده مطرح می گردد و این امر به لحاظ عدم آشنایی کامل مدیران شرکت ها و واحدهای تحقیقاتی مشکلاتی را بیش از فعالیت در گسترة جغرافیایی کشوری به وجود می آورد.

3- تعدیلات و مباحث استانداردسازی در سطح جهان بسیار متفاوت از طراحی و تولید محصول در درون یک کشور خواهد بود و آگاهی از جزئیات آن تخصص و تجربة بسیاری را می طلبد.

4- تخصص های بازاریابی و فروش و خرید در سطحی بین المللی و به صورت جهانی بسیار فراتر از آنست که شرکت تازه تأسیس بتوانند سربلند از آن خارج می شوند.

5- تنظیم قراردادهای تحقیق و توسعه چنانچه به صورت جهانی مطرح گردند با توجه به آنکه قوانین بین المللی در اغلب موارد حاکم بر اختلافات خواهد بود؛ بسیار پیچیده تر از قراردادهای ملی و درون مرزی است. آگاهی از قوانین جهانی و شناخت سازمان ها و سیستم های بین المللی حقوقی در اندازة یک شرکت تازه تأسیس نخواهد بود.

حال آنچه اهمیت دارد آنست که بدانیم ضرورت پیاده سازی و فعالیت در قالبی ماتریسی مطابق الگوی ذکر شده برای شرکت های نوپا چیست؟

اگر تحقیق و توسعه بخواهد به صورت جهانی مطرح گردد یا پس از ورود کشور به جمع کشورهای عضو سازمان تجارت جهانی[4] فعالیت نماید لازمست ملاحظات و نکاتی را برای بقا و رشد رعایت کند تا امکان ماندن در این میدان را پیدا کند.

گفته می شود در جنگ روباه و خارپشت در طبیعت، خارپشت برای حفظ بقاء خود تنها یک اقدام انجام می دهد و آن هم جمع کردن سر خود در درون و تشکیل یک گوی پر از خار است. در این حالت امکان صدمه زدن به خارپشت و از بین بردن او برای روباه ممکن نمی گردد. با الهام از این اقدام طبیعی لازمست شرکت های تازه تأسیس در کنار یکدیگر جمع شده و فعالیت به صورت متمرکز[5] داشته باشند تا از گزند رقبای جهانی خود بیشتر مصون بمانند. در الگوی اجتماع واحد پارک فناوری و فعالیت در قالب یک جامعة مشارکتی مطابق مدل پیشنهادی فواید زیر عاید شرکت های تازه تأسیس علاقمند به تجارت جهانی یا ناچار به فعالیت بر اساس اصول و قوانین سازمان تجارت جهانی خواهد شد:

1- پرداختن به تحقیق و توسعة علمی و امور فنی و تخصصی و در نتیجه کسب موفقیت های فنی از یکسو و اجتناب از تصمیم سازی در خصوص امور ستادی نظیر خرید، فروش، انعقاد قرارداد و ... که نیازمند دانش، تخصص و تجربه ای وسیع در تجارت جهانی است از سویی دیگر

2- برخورداری از حمایت دائمی مدیران آگاه و مجرب در حوزة تجارت جهانی به واسطة کنترل و نظارت هیأت مدیره پارک فناوری

3- رشد و بلوغ تحت حمایت های لازم و تقویت زیرساختی شرکت های نوپا که می تواند پس از طی دوران گذار وارد دورة استقلال شرکت های تحت پوشش شود . در این صورت امکان بقا و شکوفایی، بیشتر از حالتی است که شرکت ها به تنها تأسیس و اداره می شوند.

4- هم افزایی[6] شرکت ها و استفاده از دانش، تجربه و پرسنل به صورت اشتراکی باعث تسریع طراحی، تولید و توزیع محصول خواهد شد.

5- کاهش شدید هزینه ها و تسریع ثمربخش شرکت های تازه تأسیس به دلیل بهره مندی نیروهای ستادی مشترک، مجرب و در نتیجه ماندگاری بیشتر و آسان تر.

بنابر این استفاده از الگوی طرح شده می تواند رقابت پذیری شرکت را در مواجهه با رقبای جهانی افزایش دهد.

نتیجه گیری:

ورود به رقابت جهانی و پیوستن به سازمان تجارت جهانی نیازمند آمادگی بخش ها و اصناف درگیر می باشد. شرکت های نوپا و تازه تأسیس برای این منظور نیاز به واکسینه شدن در مقابل مخاطرات جهانی دارند. استفاده از الگوی پارک های فناوری می تواند در خصوص رقابت پذیر ساختن صنایع و واحدهای نوپا بسیار مؤثر واقع می شود.

بنابر این ساز و کار مدیریتی مناسب پیش از ورود به تجارت جهانی ضامن بقای صنایع به ویژه شرکت های تازه تأسیس است که در این مقاله به نمونه ای از این اقدامات و راهکارها اشاره شد.

فهرست مراجع و مآخذ:

-        فدائی منش امید، مدیریت تحقیق و توسعه، اول، تهران،‌ دفتر پژوهش های فرهنگی، 1385

-        مجموعه مقالات همایش IT و اشتغال، 1381